अनशनको संस्मरण
उनको नाम बिष्णु लामिछाने थियो । झापा घर भएका ती युवा अनशन को तेस्त्रो दिन देखि क्रम न टुटायी अनशन स्थलमा आउन थाले का थिए । अनुहार मा एक प्रकार को आभा भए पनि अनुहारमा जहिले पनि उदासी हुन्थियो । संधै आयी नमस्कार गरी एउटा कुना मा बसी पत्रिका का पाना उल्टाउंथिए र दिउँसो बीच मा उठी कहिले काहीं एता उती पनि जान्थिए ।
अजय बोल्दै न थिए तर बिष्णु कहिले काँही कुरा कुराकानी पनि गरथिए । बिष्णु ले एक दिन भने, दिदी , “यहाँ आउंछु, संधै वर्गीकृत विज्ञापन हेर्छु र नोकरी का लागि फोन मा सम्पर्क गर्छु । म अब पत्रकारिता को आफ्नो पढाई पूरा गर्न काठमांडूमा कुनै नोकरी को खोजी मा छु । ”
अजय त्यती बोल्दै न थिए । तर अरु संग बुझदा उनी पनि सुपरभाइजर सम्मको नोकरी को खोजी मा काठमांडू को सडक मा भौंतारी रहेका थिए । बेरोजगार युवा हरु पैसा न भयी पनि दाढी पाल्छन र त्यो एक प्रकार को विद्रोह को पनि संकेत हुन्छ , भन्ने कुरा मैंले केही हद सम्म बुझेको पनि छु ।
उनी हरुको परिचय मैले पार्टी का अन्य युवा हरु संग गरायी दिए को थिएँ र अनशल स्थलमा आउंदा कुनै न कुनै प्रकार ले आंदोलन को कार्यक्रम बनाउन र सम्पन्न गराउन उनी हरु सहभागी हुन्थिए ।
नियमित रुपले भेंटुदा उनी हरु को चिंता र उदासी ले कुनै न कुनै प्रकार ले मेरो पनि भई सके को थियो । अनशन स्थल त्यसै पनि मन र मस्तिष्क को तेज र शक्ति ले फर्क नै हुन्छ । मन र मस्तिष्क को तेज, तनाव र कसाव ले शिथिल हुंदै गयी राखे को शरीरहरु लाई आफनो वश र प्रभावमा गरेको हुन्छ र वरी परी को समग्र वातावरण मा त्यस्को प्रभाव परेको हुन्छ, जस्तो लाग्न थाले को थियो मलाई ।
अनशन स्थलमा भेंटुन आउने प्रत्येक व्यक्ति पनि ले आफनो शब्द र शुभेच्छाका साथ त्यहाँको वातावरण लाई केही न केही उर्जा पनि प्रदान गरी गएका हुन्छन पनि लाग्न थाले को थियो मलाई । अनि त प्रत्येक व्यक्ति लाई भेंटे पश्चात थप केही शक्ति प्राप्त भएको अनुभूति समेत मलाई हुन्थियो ।
कहिंले काहीं को घाम, हरेक दिनको बर्खा र चिसो हावा को बीच रानी पोखरी को छेउमा रहेको शांति बाटिका को हरियाली मा रहेको अनशन स्थल मा प्रकुति को
उर्जा पनि थियो । टेन्ट भित्र सुत्ने स्थान मा ढल्किदा बादल ले छोपिएको आकाश र राति बादल, चमकिलो तारा र कहिले काहीं पहिंलो आलोक ले आलोकित चंद्रमा को पनि दर्शन हुन्थियो ।
धेरै र धेरै वर्ष पश्चात् खुला आकाश मुनि पुनः सुत्न पाउने अवसर पाएर मैले महसूस गरेको आनंद को अनुभूति व्यक्त गर्न शायद म सक्दीन । तर बचपनमा गाँव गएका दिन हरु को समझना मलाई हरेक साँझ आउँथियो ।
मेरो गाँउको नाम मानिकपुर हो । धान कटनी को समयमा म छुट्टीमा गाँव जांदा
हामी बेग्लै खालले रमाउंथियौ.। चार वटा हजूरबा रहेको हाम्रा परिवार अत्यन्त ठूलाथियो । घरका अगाडी अत्यन्त ठूलो दलान थियो । ठूलो अशोक को रुख, इनार मंदिर, तीन चार वटा बैठकी, काकी ले चलाउने स्कूल, स्यानो पोखरी, गाय ,बैल र भैंसी बाँध्ने, आँपको ठूलो रुख सबै हुंदा हुन्दै अत्यन्त ठूलो खुला जगह हाम्रो ठूलो घरको अगाडी थियो । त्यस खाली जगहमा काटिएको धान ल्याई थुपारिन्थियो र एकै चोटी आठ दस वटा बैल बीच को काठको धुरी मा बाँधी धानको बालीको दौनी गरिन्थिए । धान तल झरथियो र माथि थुप्रिएको पराल हामी हरुका लागि गोलाकार भएको अत्यन्त ठूलो र बाक्लो डसना जस्तो हुन्थियो ।दिनमा हामी त्यस माथि कुद्थियौ र खेल्थियौं। राति हामी दलान मा घुर बाली आगो ताप्थियौ र राति पराल माथि डसना ओछ्याई खुला आकाश मुनि सुत्थियों। अनशनमा राति मलाई त्यो दिन हरु को पुनः तीव्र र सुखद सम्झना हुन्थियो।
अनशन को २० सौं दिन थियो । साँझ पहरको पनि अवसान भई सकेको थियो । म ढल्की रहेको थिएँ । अचानक बिष्णु को स्वर सुनें ,“ दीदी। ”
मैले आँखा खोलें । उनी मेरो छेउमा आयी भूईंं मा बसी सके को थिए। उन्को अनुहार आज बैग्ले थियो । आज उनी अत्यन्त खुशी देखिएका थिए । उनी बोली राखेका थिए,
“दिदी, अब मैले झापा फर्किनु पर्दैन । अब म यहीं काठमांडू बसी पत्रकारिकता को आफनो पढाई पुरा गर्न का लागि मेरो जागीर पक्का भई सक्यो ।”
उनी अत्यन्त भावुक भई सकेका थिए । मेरो मन पनि द्रवित हुन थाले को थियो ।
उनी बोली राखे का थिए , “दिदी तपांई यहाँ अनशनमा न बस्दा म तपांई लाई न भेंटेका भए मा झापा फर्की सकेको थिएँ होला । यहाँ आउंदा र तपांई लाई भेंटुदा
“ “ ”
तपांई संग जुन भावनात्मक सम्बन्ध स्थापित भयो र तपांई लाई देखि जसरी मेरो आत्मविश्वास बढ्यो,त्यसले गर्दा मात्र म काठमांडूमा टिक्न सकें । साथीको कोठा बस्दा मन कहिले शांत र एकाग्र हुन सके को थिएन र त्यस पश्चात सत्न पार्क मा दिन काट्न जान थालेको थिएँ । तर पछि साथी हरुले भने, रत्नपार्क लाई राम्रो ठाँउ मानिन । अनि तपांई को अनशनको बारेमा थाह पाएँ । अनि यहाँ आउन थालें ।
खल्तीमा पाँच रुपैया मात्र भई साथी को कोठा बाट बाहिर निस्किन्थिएँ । यहाँ आएर बस्दा खाजा खाने चिन्ता पनि हुंदै न थियो। सबै बसी राखे का हुन्थिए र म पनि बस्थिएँ । पत्रिका किन पैसा हुंदै न थियो । यहाँ पत्रिका पढी र तपांई को यू टि एल फोन बाट फोन गरी विज्ञापन गरे को ठाँउमा गयी इंटरभ्यू दिन्थिएँ र अब मेरो चयन भयो । मलाई मेरो पहिला को प्रिसीपल ले पढाईको खर्च दिन भन्न्ु भए को छ र अब मैले बस्ने खाने खर्च नया जागीर बाट निकाली हाल्छु र मेरो पढाई सिध्याउंछु ।दीदी अब मैले उदास र पराजित मन लिई झापा फर्किनु पर्दैन ।
उनी अहिले पनि बोलस् राखे का थिए, “ तपांई लाई भेटे पछि मैले घर फोन गरी पैसा पठाउन भने का थिए र उनी हरुले कतै बाट व्यवस्था गरी ३५०० रुपैया पठाई दिएका थिए र म यहाँ टिक्न सकें । दिदी म आज अत्यन्त खुशी छु र यो सब यस ठाँउ को प्रभाव ले गर्दा भयो । ”
उनी अत्यन्त भावुक भई सकेका थिए । मैले बिस्तारै उन्को हाथ समाती भनें, तपांई को खुशी मा म पनि तपांई जत्तिकै खुशी छु । ”
केही छिन का लागि भए पनि मन र मस्तिष्क को तनाव र कसाव शिथिल हुन थाले को थिए ।अब मलाई निद्रा लाग्न थालेको थियो । मैले बिष्णु लाई विदा गरें र शांत मन ले निंदायी हालें ।
आज अनशन को अंतिम दिन थियो । बिष्णु तिहीं थिए । अजय लाई बिहान देखि सम्झी राखेंको थिएँ । केही दिन देखि उनी आई राखेका थिएनन ।पत्रकार सम्मेलन गरी सबै संग बिदा लिई घर आउन का लागि गाडीमा बसी सकेको थिएँ । केही पत्रकार हरु गाडी रोकी फोटो खिंच्न थालेका थिए । अचानक अजय को अनुहार देखें । मैले भनी हालै, “ कहाँ हुनुहुन्थियो तपांई। ” मैले तपाईं लाई खोजी राखेको थिएँ । मैले उन्को अनुहार मा पनि खुशीर चमक देखें ।उनी नमस्कार गरी राखेका थिए । शायद उन ले पनि कतै जागीर पाई सकेका होलान, मैले अनुमान गरें । म बसे को गाडी अब अगाडी बढी सके को थियो ।
मिति ः २२।५।२०७०
काठमांडौ ।
त्यस्तै एक जना मधेशी युवा पनि बीच बीच मा केही दिन बिरायी आई राख्थ्एि । अत्यन्त सभ्य र भला आदमी को अनुहार तर कुनै प्रकार को चिंता ले मलीन भयी राख्ने उनको अनुहार थियो । उनी दाढी पाली राखेका थिए ।यी दुबै युवा त्यहाँ आएको बेला मा आंदोलन को कार्यक्रम बनाउन मा संलग्न हुन्थिए ।
अजय बोल्दै न थिए तर बिष्णु कहिले काँही कुरा कुराकानी पनि गरथिए । बिष्णु ले एक दिन भने, दिदी , “यहाँ आउंछु, संधै वर्गीकृत विज्ञापन हेर्छु र नोकरी का लागि फोन मा सम्पर्क गर्छु । म अब पत्रकारिता को आफ्नो पढाई पूरा गर्न काठमांडूमा कुनै नोकरी को खोजी मा छु । ”
अजय त्यती बोल्दै न थिए । तर अरु संग बुझदा उनी पनि सुपरभाइजर सम्मको नोकरी को खोजी मा काठमांडू को सडक मा भौंतारी रहेका थिए । बेरोजगार युवा हरु पैसा न भयी पनि दाढी पाल्छन र त्यो एक प्रकार को विद्रोह को पनि संकेत हुन्छ , भन्ने कुरा मैंले केही हद सम्म बुझेको पनि छु ।
उनी हरुको परिचय मैले पार्टी का अन्य युवा हरु संग गरायी दिए को थिएँ र अनशल स्थलमा आउंदा कुनै न कुनै प्रकार ले आंदोलन को कार्यक्रम बनाउन र सम्पन्न गराउन उनी हरु सहभागी हुन्थिए ।
नियमित रुपले भेंटुदा उनी हरु को चिंता र उदासी ले कुनै न कुनै प्रकार ले मेरो पनि भई सके को थियो । अनशन स्थल त्यसै पनि मन र मस्तिष्क को तेज र शक्ति ले फर्क नै हुन्छ । मन र मस्तिष्क को तेज, तनाव र कसाव ले शिथिल हुंदै गयी राखे को शरीरहरु लाई आफनो वश र प्रभावमा गरेको हुन्छ र वरी परी को समग्र वातावरण मा त्यस्को प्रभाव परेको हुन्छ, जस्तो लाग्न थाले को थियो मलाई ।
अनशन स्थलमा भेंटुन आउने प्रत्येक व्यक्ति पनि ले आफनो शब्द र शुभेच्छाका साथ त्यहाँको वातावरण लाई केही न केही उर्जा पनि प्रदान गरी गएका हुन्छन पनि लाग्न थाले को थियो मलाई । अनि त प्रत्येक व्यक्ति लाई भेंटे पश्चात थप केही शक्ति प्राप्त भएको अनुभूति समेत मलाई हुन्थियो ।
कहिंले काहीं को घाम, हरेक दिनको बर्खा र चिसो हावा को बीच रानी पोखरी को छेउमा रहेको शांति बाटिका को हरियाली मा रहेको अनशन स्थल मा प्रकुति को
उर्जा पनि थियो । टेन्ट भित्र सुत्ने स्थान मा ढल्किदा बादल ले छोपिएको आकाश र राति बादल, चमकिलो तारा र कहिले काहीं पहिंलो आलोक ले आलोकित चंद्रमा को पनि दर्शन हुन्थियो ।
धेरै र धेरै वर्ष पश्चात् खुला आकाश मुनि पुनः सुत्न पाउने अवसर पाएर मैले महसूस गरेको आनंद को अनुभूति व्यक्त गर्न शायद म सक्दीन । तर बचपनमा गाँव गएका दिन हरु को समझना मलाई हरेक साँझ आउँथियो ।
मेरो गाँउको नाम मानिकपुर हो । धान कटनी को समयमा म छुट्टीमा गाँव जांदा
हामी बेग्लै खालले रमाउंथियौ.। चार वटा हजूरबा रहेको हाम्रा परिवार अत्यन्त ठूलाथियो । घरका अगाडी अत्यन्त ठूलो दलान थियो । ठूलो अशोक को रुख, इनार मंदिर, तीन चार वटा बैठकी, काकी ले चलाउने स्कूल, स्यानो पोखरी, गाय ,बैल र भैंसी बाँध्ने, आँपको ठूलो रुख सबै हुंदा हुन्दै अत्यन्त ठूलो खुला जगह हाम्रो ठूलो घरको अगाडी थियो । त्यस खाली जगहमा काटिएको धान ल्याई थुपारिन्थियो र एकै चोटी आठ दस वटा बैल बीच को काठको धुरी मा बाँधी धानको बालीको दौनी गरिन्थिए । धान तल झरथियो र माथि थुप्रिएको पराल हामी हरुका लागि गोलाकार भएको अत्यन्त ठूलो र बाक्लो डसना जस्तो हुन्थियो ।दिनमा हामी त्यस माथि कुद्थियौ र खेल्थियौं। राति हामी दलान मा घुर बाली आगो ताप्थियौ र राति पराल माथि डसना ओछ्याई खुला आकाश मुनि सुत्थियों। अनशनमा राति मलाई त्यो दिन हरु को पुनः तीव्र र सुखद सम्झना हुन्थियो।
अनशन को २० सौं दिन थियो । साँझ पहरको पनि अवसान भई सकेको थियो । म ढल्की रहेको थिएँ । अचानक बिष्णु को स्वर सुनें ,“ दीदी। ”
मैले आँखा खोलें । उनी मेरो छेउमा आयी भूईंं मा बसी सके को थिए। उन्को अनुहार आज बैग्ले थियो । आज उनी अत्यन्त खुशी देखिएका थिए । उनी बोली राखेका थिए,
“दिदी, अब मैले झापा फर्किनु पर्दैन । अब म यहीं काठमांडू बसी पत्रकारिकता को आफनो पढाई पुरा गर्न का लागि मेरो जागीर पक्का भई सक्यो ।”
उनी अत्यन्त भावुक भई सकेका थिए । मेरो मन पनि द्रवित हुन थाले को थियो ।
उनी बोली राखे का थिए , “दिदी तपांई यहाँ अनशनमा न बस्दा म तपांई लाई न भेंटेका भए मा झापा फर्की सकेको थिएँ होला । यहाँ आउंदा र तपांई लाई भेंटुदा
“ “ ”
तपांई संग जुन भावनात्मक सम्बन्ध स्थापित भयो र तपांई लाई देखि जसरी मेरो आत्मविश्वास बढ्यो,त्यसले गर्दा मात्र म काठमांडूमा टिक्न सकें । साथीको कोठा बस्दा मन कहिले शांत र एकाग्र हुन सके को थिएन र त्यस पश्चात सत्न पार्क मा दिन काट्न जान थालेको थिएँ । तर पछि साथी हरुले भने, रत्नपार्क लाई राम्रो ठाँउ मानिन । अनि तपांई को अनशनको बारेमा थाह पाएँ । अनि यहाँ आउन थालें ।
खल्तीमा पाँच रुपैया मात्र भई साथी को कोठा बाट बाहिर निस्किन्थिएँ । यहाँ आएर बस्दा खाजा खाने चिन्ता पनि हुंदै न थियो। सबै बसी राखे का हुन्थिए र म पनि बस्थिएँ । पत्रिका किन पैसा हुंदै न थियो । यहाँ पत्रिका पढी र तपांई को यू टि एल फोन बाट फोन गरी विज्ञापन गरे को ठाँउमा गयी इंटरभ्यू दिन्थिएँ र अब मेरो चयन भयो । मलाई मेरो पहिला को प्रिसीपल ले पढाईको खर्च दिन भन्न्ु भए को छ र अब मैले बस्ने खाने खर्च नया जागीर बाट निकाली हाल्छु र मेरो पढाई सिध्याउंछु ।दीदी अब मैले उदास र पराजित मन लिई झापा फर्किनु पर्दैन ।
उनी अहिले पनि बोलस् राखे का थिए, “ तपांई लाई भेटे पछि मैले घर फोन गरी पैसा पठाउन भने का थिए र उनी हरुले कतै बाट व्यवस्था गरी ३५०० रुपैया पठाई दिएका थिए र म यहाँ टिक्न सकें । दिदी म आज अत्यन्त खुशी छु र यो सब यस ठाँउ को प्रभाव ले गर्दा भयो । ”
उनी अत्यन्त भावुक भई सकेका थिए । मैले बिस्तारै उन्को हाथ समाती भनें, तपांई को खुशी मा म पनि तपांई जत्तिकै खुशी छु । ”
केही छिन का लागि भए पनि मन र मस्तिष्क को तनाव र कसाव शिथिल हुन थाले को थिए ।अब मलाई निद्रा लाग्न थालेको थियो । मैले बिष्णु लाई विदा गरें र शांत मन ले निंदायी हालें ।
आज अनशन को अंतिम दिन थियो । बिष्णु तिहीं थिए । अजय लाई बिहान देखि सम्झी राखेंको थिएँ । केही दिन देखि उनी आई राखेका थिएनन ।पत्रकार सम्मेलन गरी सबै संग बिदा लिई घर आउन का लागि गाडीमा बसी सकेको थिएँ । केही पत्रकार हरु गाडी रोकी फोटो खिंच्न थालेका थिए । अचानक अजय को अनुहार देखें । मैले भनी हालै, “ कहाँ हुनुहुन्थियो तपांई। ” मैले तपाईं लाई खोजी राखेको थिएँ । मैले उन्को अनुहार मा पनि खुशीर चमक देखें ।उनी नमस्कार गरी राखेका थिए । शायद उन ले पनि कतै जागीर पाई सकेका होलान, मैले अनुमान गरें । म बसे को गाडी अब अगाडी बढी सके को थियो ।
मिति ः २२।५।२०७०
काठमांडौ ।
लेख्न त देवनागरी मै लेख्नु हुदोरहेछ, तर यो लेख पदन सामान्यतया भन्दा बडी समय लाग्यो, नेपाली ब्याकरणको धज्जा उडाउनु भएको हुनाले होला.यो सत्य हो कि पहाड चढेर खुट्टो दुखाउनु र जाडो सहनु भन्दा मधिसेहरुलाई रेल चढेर नितिश कुमारको भासन सुन्न बडी सजिलो र ज्यादा आफ्नोपन महसुस हुदो हो, तर सरिता ज्यु नाबिर्सिनुस कि नेपाल जति मधेसी बाहुनको हो त्यति नै शेर्पाको पनि हो . अनेकतामा एकता नै हाम्रो नारा हो . महारास्त्रणहरुको तिखो गाली सुन्नु भन्दा बिहारीहरुले बरू काठमाडौँका नेवारहरुको सहजता बुजेर नै उकालो लागेका थिए . नेपालीहरु मात्र हृदयले जोडिएका छन् , यहाँ न त एउतै भूगोल छ न त एउतै परम्परा , नेपाल साझा फुलबारी हो जसले बुद्धत्व मात्र नभएर हिन्द्दुत्व तथा अन्य जाति बिशेषहरुको पनि परापुर्व कल देखि समरकच्चन गर्दै आएको छ . यो साझा इतिहासको अवहेलना नगरिदिनु हुन हार्दिक आनुरोद गर्दछु .
ReplyDelete